ai là người chinh phục vương quốc vandal và alan trong chiến tranh vandal

Vương quốc Vandals và Alans

Tên phiên bản ngữ

  • Regnum Vandalorum et Alanorum Vandaliric
435 AD–534 AD

Đồng xu đem hình Huneric (477-484) Vandal Kingdom

Đồng xu đem hình Huneric (477-484)

Lãnh thổ Vandal vô thời gian hoàng kim k. 476

Lãnh thổ Vandal vô thời gian hoàng kim k. 476

Tổng quan
Thủ đôHippo Regius 435–439 [1]
Carthage 439[2]–534[3]
Ngôn ngữ thông dụngLatin (spoken by elite and clergy)
Vulgar Latin and African Romance (spoken by common people)
Tiếng Vandal (Cao cấp)
Tiếng Punic (Dân thường)
Tiếng Numidian (Nông thôn)
Tiếng Hy Lạp (dân chúng)
Tôn giáo chínhArianism (cấp cao)
Công giáo Nicene
sau đó Công giáo Chalcedon
Chính trị
Chính phủChế chừng quân chủ
Vua xứ Vandal 

• 435–477

Genseric

• 477–484

Huneric

• 484-496

Gunthamund

• 496-523

Thrasamund

• 523-530

Hilderic

• 530–534

Gelimer
Lịch sử 

• Người Vandal được trao vùng Mauretania và Numidia

435 AD

• Bị lúc lắc bởi vì Đế quốc Đông La Mã

534 AD
Tiền thân Kế tục
Africa (Roman province)
Người Vandal
Sicilia (Roman province)
Praetorian prefecture of Africa
Hiện ni là 1 trong phần của Algeria
 France
 Italy
 Malta
 Spain
 Tunisia


Vương quốc Vandal (tiếng Latinh: Regnum Vandalum) hoặc Vương quốc Vandal và Alan (tiếng Latinh: Regnum Vandalorum et Alanorum) là 1 trong quốc gia được xây dựng bởi vì người Vandal bên dưới thời vua Gaiseric ở Bắc Phi and the Địa Trung Hải từ thời điểm năm 435 cho tới năm 534. Vương quốc được xây dựng kể từ những trở thành thị được tấp tểnh cư bởi vì người Vandal bên trên những điểm bên trên Numidia và Mauretania và không ngừng mở rộng từng vùng Bắc Phi tiếp sau đó là vùng Địa Trung Hải. Vương quốc bị xâm lúc lắc bởi vì Đế quốc Đông La Mã bởi vì nhà vua Justinian I.

Xem thêm: phim em la cua anh dung cua ai

Vương quốc ở Bắc Phi[sửa | sửa mã nguồn]

Thành lập[sửa | sửa mã nguồn]

Người Vandal vẫn theo đuổi vị vua mới nhất của mình, Genseric (cũng được nghe biết là Geiseric) vượt lên hải dương cho tới châu Phi vô năm 429.[4] Mặc mặc dù con số của mình là ko rõ rệt và đang được ở trong tầm tranh biện của một trong những căn nhà sử học tập, tuy nhiên dựa vào sự xác minh của Procopius, thì người Vandal và Alan có tầm khoảng 80000 Lúc chúng ta dịch chuyển cho tới Bắc Phi,[5] Peter Heather dự tính rằng chúng ta rất có thể thể hiện mặt trận một đội nhóm quân khoảng chừng 15.000-20.000 người[6]. Theo Procopius, người Vandal cho tới châu Phi theo đuổi đòi hỏi của Bonifacius, người cầm quyền lãnh đạo quân sự chiến lược ở điểm này.[7] Tuy nhiên, và đã được khuyến cáo rằng người Vandal thiên di lịch sự châu Phi nhằm thăm dò kiếm điểm tấp tểnh cư an toàn; chúng ta đã trở nên tiến công bởi vì một đội nhóm quân La Mã vô năm 422 và dường như không thành công xuất sắc trong công việc thỏa thuận một hiệp ước với chúng ta. Tiếp tục tiến bộ quân về phía tấp nập dọc từ bờ hải dương, người Vandal vẫn vây hãm thành phố Hồ Chí Minh Hippo Regius vô năm 430.[4] Tại phía bên trong, thánh Augustine và những linh mục của ông lại đang tiếp tục nguyện cầu một sự giải vây mang lại thành phố Hồ Chí Minh nhằm bay ngoài những kẻ xâm lăng, vì thế chúng ta trọn vẹn hiểu ra rằng sự thất thủ của thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục báo hiệu sự cải đạo hoặc tử vong mang lại nhiều tín thiết bị Kitô giáo La Mã. Ngày 28 mon 8 năm 430, thân phụ mon sau khoản thời gian chính thức cuộc vây hãm, Thánh Augustine (lúc này vẫn 75 tuổi)qua đời,[8] có lẽ rằng vì thế đói hoặc mệt mỏi, và vì thế những cánh đồng tiểu mạch phía bên ngoài thành phố Hồ Chí Minh đang được vô biểu hiện bị bỏ phí và ko được thu hoạch. Sau 14 mon bao vây, thành phố Hồ Chí Minh sau cùng cũng thất thủ.

Hòa bình và đã được lập lại trong những người La Mã và người Vandal vô năm 435 trải qua một hiệp ước được chấp nhận người Vandal trấn áp điểm ven bờ biển của Numidia. Geiseric tiếp sau đó vẫn đánh tan hiệp ước vô năm 439 Lúc ông xâm lúc lắc tỉnh châu Phi của La Mã và tổ chức bao vây Carthage [9] Thành phố này đã trở nên lúc lắc nhưng mà ko cần phải có giao đấu, người Vandal tiến bộ vô thành phố Hồ Chí Minh trong lúc đa số người dân đang được theo đuổi dõi những cuộc đua bên trên ngôi trường đua ngựa. Genseric vươn lên là nó trở thành đế đô của ông, và tự động phong bản thân là vua của những người Vandal và Alan. Tiếp tục đoạt được Sicilia, Sardegna, Corse và quần hòn đảo Balearic, ông vẫn xây cất quốc gia của tôi trở thành một vương quốc mạnh mẽ.

Khi người Vandal đánh úp Sicilia vô năm 440, đế quốc Tây La Mã thời điểm này đang được cần bận tâm với trận chiến giành ở Gaul và ko thể phản công lại. Theodosius II, nhà vua của Đế quốc Đông La Mã, tiếp sau đó cử một đội nhóm quân viễn chỉnh nhằm ứng phó với những người Vandals vô năm 441, tuy vậy nó chỉ tiến bộ xa thẳm đến tới tận Sicilia. Đế quốc Tây La Mã bên dưới thời Valentinian III đã ký kết kết một hiệp ước tự do với những người Vandal vô năm 442[10] Theo hiệp ước này, người Vandals sẽ có được Byzacena, Tripolitania, một trong những phần của Numidia, và xác nhận sự trấn áp của mình so với hành tỉnh châu Phi.[11]

Cướp đập phá trở thành Roma[sửa | sửa mã nguồn]

Trong 35 năm tiếp theo cho tới, với cùng 1 hạm team hùng hậu, Genseric vẫn cướp đập phá bờ hải dương của Đế quốc Tây và Đông La Mã. Tuy nhiên, sau khoản thời gian vua người Hung là Attila bị tiêu diệt, người La Mã vẫn rất có thể xoay lịch sự ứng phó với những người Vandals, Lúc chúng ta đang được sở hữu một trong những vùng khu đất giàu sang nhất của Đế quốc La Mã xưa.

Để buộc người Vandals cần thần phục đế quốc, Valentinianus III vẫn hứa thơm đàn bà của ông với nam nhi của Genseric. Tuy nhiên, trước lúc hiệp ước này rất có thể được triển khai, chủ yếu trị một đợt nữa lại đóng góp một trong những phần cần thiết trong số sai lầm đáng tiếc ngớ ngẩn của La Mã. Petronius Maximus, một kẻ cướp ngôi, vẫn thịt bị tiêu diệt Valentinianus III, vô một nỗ lực nhằm trấn áp đế chế. Những nỗ lực nước ngoài phó đằm thắm nhị phe đã trở nên đánh tan, và vô năm 455 với cùng 1 lá thư của Hoàng hậu Licinia Eudoxia, cầu van lơn nam nhi của Genseric cho tới giải cứu giúp bà, người Vandal vẫn xâm chiếm trở thành Roma, cùng theo với Hoàng hậu Licinia Eudoxia và nhị người đàn bà Eudocia và Placidia.

Nhà chép biên niên sử Prosper xứ Aquitaine[12] đem ghi nhận có một không hai vô thế kỷ 5 rằng vào trong ngày 2 mon 6 năm 455, Giáo hoàng Lêô I vẫn tiếp đón Genseric và thỉnh cầu ông tao ko nhen nhóm đập phá thành phố Hồ Chí Minh và tạo nên chết người mang lại quần chúng. #, và hãy thỏa mãn nhu cầu với của tôi cướp được. Người tao hoài nghi về sự tác động của Giáo hoàng cứu giúp vắng ngắt cả trở thành Roma. Người Vandals tách trở thành với vô số chiến lợi phẩm. Eudoxia và đàn bà bà là Eudocia được mang đến Bắc Phi.[11]

Sự củng cố[sửa | sửa mã nguồn]

Như là 1 trong thành quả của hành vi cướp đập phá trở thành Rome và tổ chức những sinh hoạt hải tặc ở Địa Trung Hải, đế chế La Mã vẫn triệu tập vô việc chi khử quốc gia Vandal. Cả nhị nửa phía Tây (năm 460) và Đông (468) của đế chế đều vẫn phái hạm team tiến bộ tấn công người Vandal. Người Vandal vẫn tấn công thu được hạm team Tây La mã, và đập phá bỏ toàn cỗ hạm team Đông La Mã trải qua việc dùng thuyền lửa[10] Tiếp sau cuộc tiến công này, Vandals vẫn nỗ lực xâm lăng vô Peloponnese, tuy nhiên chúng ta đã trở nên tấn công nhảy quay về bởi vì người Maniot bên trên Kenipolis với tổn thất áp lực.[13] Để trả thù oán, người Vandal bắt 500 con cái tin cậy ở Zakynthos,chặt chúng ta rời khỏi trở thành từng miếng và ném những miếng cơ xuống hải dương bên trên đàng trở lại Carthage [13] Trong trong thời điểm 470, người La Mã vẫn kể từ vứt quyết sách tổ chức trận chiến ngăn chặn người Vandal của mình. Vị tướng tá phía Tây là Ricimer vẫn đạt được một hiệp ước với những người Vandal,[10] và vô năm 476 Genseric vẫn rất có thể đã ký kết kết một nền "hòa bình vĩnh viễn" với Constantinopolis. Từ năm 477 trở chuồn, người Vandal vẫn phát hành chi phí đúc riêng biệt của mình.

Mặc mặc dù người Vandal vẫn tấn công tháo lui được những cuộc tiến công kể từ những người dân La Mã và thiết lập quyền thống trị bên trên những quần đảo ở phía tây Địa Trung Hải, chúng ta dường như không thành công xuất sắc lắm trong số cuộc xung đột với những người Berber. Nằm về phía phái mạnh của quốc gia Vandal, người Berber vẫn nhị lượt giành được những thắng lợi cần thiết trước người Vandals vô quá trình trong thời điểm 496-530.[10]

Chính sách tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Sự khác lạ trong những người Vandal theo đuổi giáo phái Arian và những thần dân tin cậy thuyết Ba Ngôi của mình (bao bao gồm toàn bộ cơ thể Công giáo và những người dân ly giáo) là vẹn toàn nhân phát sinh biểu hiện mệt mỏi ở vương quốc châu Phi của mình. Các giám mục Công giáo đã trở nên lưu đày ải hoặc bị thịt bởi vì Genseric và giáo dân đã trở nên nghiêm cấm thờ phụng và thông thường xuyên bị tịch thâu gia tài của họ[14] Ông tao vẫn chở che mang lại những thần dân Công giáo của tôi Lúc quan hệ của ông tao với La Mã và Constantinopolis trở thành đằm thắm thiện, như vô quá trình năm 454-57, Lúc xã hội Công giáo bên trên Carthage, thời điểm này đang được vô biểu hiện không tồn tại người hàng đầu, vẫn bầu Deogratias thực hiện giám mục. Huneric, người kế tiếp vị Genseric, vẫn phát hành sắc mệnh lệnh ngăn chặn người Công giáo vô năm 483 và 484 vô một nỗ lực nhằm ngăn ngừa chúng ta và vươn lên là giáo phái Arian trở thành tôn giáo chủ yếu ở Bắc Phi [15] Nói công cộng đa số những vị vua Vandal, trừ Hilderic, đều bức sợ hãi những tín thiết bị Kitô giáo tin cậy thuyết Ba Ngôi ở một cường độ nhiều hoặc không nhiều, nghiêm cấm sự cải đạo cho những người Vandal, lưu đày ải những giám mục và phát biểu công cộng tạo nên trở ngại mang lại cuộc sống đời thường của những tín thiết bị Ba Ngôi.

Suy tàn[sửa | sửa mã nguồn]

Theo như "Từ điển Công giáo" (Catholic Encyclopedia) năm 1913: "Genseric, một trong mỗi hero quyền lực tối cao nhất của "thời đại di trú", bị tiêu diệt ngày 25 mon một năm 477, ở tuổi hạc thượng lâu chừng 88. Theo luật kế tiếp vị nhưng mà ông tao phát hành, member phái nam lớn số 1 vô Hoàng gia tiếp tục kế tiếp ngôi. Do cơ, ông tao được kế tiếp tục bởi vì con cái là Huneric (477–484), người ban sơ độ lượng Công giáo, bởi kinh hồn uy Constantinopolis, tuy nhiên sau năm 482 thì chính thức bách sợ hãi Mani giáo và Công giáo."[16]

Gunthamund (484–496), em chúng ta và là kẻ kế tiếp tục của Hunneric, công ty trương giảng hòa với những người Công giáo nội địa và một đợt nữa hoàn thành bách sợ hãi. Mé ngoài, sức khỏe của Vandal vẫn suy giảm sau khoản thời gian Genseric mất mặt, và Gunthamund mất quá nhiều phần khu đất rộng lớn ở Sicilia về phần mình người Ostrogoth và cần phản kháng với áp lực đè nén ngày 1 tăng thêm kể từ người Moor phiên bản địa.

"Từ điển Công giáo" năm 1913 ghi nhận: "Trong Lúc Thrasamund (496–523), bởi sự cuồng tín của tôi, chán ghét người Công giáo, ông lý tưởng với những vụ bách sợ hãi ko sụp máu".[16]

Sụp đổ[sửa | sửa mã nguồn]

Belisarius rất có thể là hero đem râu đứng phía bên phải của nhà vua Justinian I vô hình ảnh cẩn trong nhà thờ San Vitale, Ravenna, nhằm mục tiêu kỷ niệm cuộc đoạt được Italy của quân team Byzantine bên dưới sự hướng dẫn của Belisarius

Hilderic (523-530) là vị vua Vandal độ lượng nhất so với Giáo hội Công giáo. Ông được chấp nhận tự tại tôn giáo; và bởi vậy những hội nghị tôn giáo của đạo Thiên chúa một đợt nữa lại được tổ chức triển khai bên trên Bắc Phi. Tuy nhiên, ông lại không nhiều quan hoài cho tới cuộc chiến tranh, và phó nó cho 1 member vô mái ấm gia đình, Hoamer. Khi Hoamer nhận một thất bại trước người Moor, phe Arian vô hoàng thất vẫn tổ chức một cuộc nổi loàn, và Gelimer, người bạn bè chúng ta của ông (530-533) đang trở thành vua. Hilderic, Hoamer và người thân trong gia đình của mình đã trở nên ném vô tù. Hilderic bị lật sụp và bị thịt bị tiêu diệt vô năm 533.[17]

Hoàng đế Đông La Mã là Justinian I ngay lập tức ngay tắp lự tuyên thân phụ cuộc chiến tranh, với bên trên danh tức là tuyên thân phụ Phục hồi lại ngôi vua Vandal mang lại Hilderic. Trong Lúc một đội nhóm quân viễn chinh đang được bên trên đàng cho tới, một trong những phần rộng lớn của quân team Vandal và thủy quân của mình được lãnh đạo bởi vì Tzazo, em của Gelimer, cho tới Sardegna nhằm ứng phó với cuộc nổi loàn. Kết trái khoáy là, quân team của Đế quốc Đông La Mã bên dưới sự lãnh đạo bởi vì Belisarius vẫn rất có thể đổ xô lên bờ nhưng mà ko bắt gặp cần sự kháng cự này và cơ hội trở thành Carthage khoảng chừng 10 dặm (16 km). Gelimer nhanh gọn lẹ tập trung một đội nhóm quân,[18] và vẫn phó chiến với Belisarius vô trận Ad Decimum; Người Vandal gần như là vẫn giành thắng lợi cuộc chiến này cho tới Lúc người em trai của Gelimer, Ammatas và con cháu trai của ông Gibamund bị bị tiêu diệt trận. Gelimer tiếp sau đó hoảng loàn và vứt trốn. Belisarius nhanh gọn lẹ lúc lắc lấy Carthage trong lúc những người dân Vandal sinh sống sót kế tiếp hành động.[19]

Ngày 15 mon 12, năm 533, Gelimer và Belisarius chạm chừng một đợt nữa bên trên trận Tricamarum, cơ hội Carthage khoảng chừng trăng tròn dặm (32 km). Một đợt nữa, người Vandal vẫn hành động mạnh mẽ tuy nhiên bị đổ vỡ, lượt này là lúc người em trai Tzazo của Gelimer tử trận. Belisarius nhanh gọn lẹ tiến bộ cho tới Hippo, thành phố Hồ Chí Minh loại nhị của Vương quốc Vandal, và vô năm 534, Gelimer đầu mặt hàng đoàn quân thắng lợi Đông La Mã, ghi lại sự kết đốc của Vương quốc Vandal.

Bắc Phi (bao bao gồm miền bắc nước ta Tunisia và phía tấp nập Algeria vô thời kỳ của những người Vandal) đang trở thành một tỉnh La Mã thêm 1 đợt nữa, và kể từ cơ người Vandals đã trở nên trục xuất. Hầu không còn người Vandal đã đi đến Saldae (mà thời nay được gọi là Béjaïa ở vùng khu đất Kabyl,phía bắc Algeria), điểm chúng ta thống nhất với những người Berber. Một số không giống đã trở nên xung vô quân team đáp ứng triều đình hoặc vứt trốn cho tới nhị quốc gia Goth (vương quốc Ostrogoth và quốc gia Visigoth), một trong những phụ phái nữ Vandal kết duyên với bộ đội Byzantine tấp tểnh cư ở phía bắc Algeria và Tunisia. Các binh lực Vandal xuất sắc ưu tú nhất được tổ chức triển khai trở thành năm trung đoàn kỵ binh, được gọi là Vandali Iustiniani, và đóng góp quân bên trên biên thuỳ với Ba Tư.

Các vị vua Vandal[sửa | sửa mã nguồn]

  • Wisimar (m. năm 335)
  • Godigisel (năm 359–406)
  • Gunderic (năm 407–428)
  • Genseric (năm 428–477)
  • Huneric (477–484)
  • Gunthamund (484–496)
  • Thrasamund (496–523)
  • Hilderic (523–530)
  • Gelimer (530–534)

Ngôn ngữ[sửa | sửa mã nguồn]

Rất không nhiều vấn đề được biết về ngôn từ của những người Vandal, chỉ hiểu được nó là 1 trong nhánh của ngôn từ Đông German. Người Goth chỉ nhằm lại đàng sau có một không hai một mối cung cấp ngữ liệu về loại ngôn từ Đông Đức này: một phiên bản dịch thế kỷ loại tư của những sách Phúc Âm[20] Tất cả những người dân Vandal nhưng mà những căn nhà sử học tập tân tiến nghe biết vẫn nói cách khác giờ đồng hồ Latin, nhưng mà cũng vẫn chính là ngôn từ đầu tiên của cơ quan ban ngành Vandal (hầu không còn những quan lại chức nhượng bộ như thể dân cư phiên bản địa châu Phi / la Mã)[21]. Mức chừng biết gọi biết viết lách vô trái đất cổ truyền thì hầu hết ko chắc hẳn rằng lắm.

Di sản[sửa | sửa mã nguồn]

Từ khoảng chừng năm 1540, vua Thụy Điển xưng thực hiện Suecorum, Gothorum et Vandalorum Rex ("Vua của Suecii (Swede), Goth (Geat) và Vandal (Wend)").[22] Vào năm 1973, Carl XVI Gustaf vẫn kể từ vứt thương hiệu này và giờ phía trên ông chỉ xưng bản thân là Quốc vương vãi Thụy Điển.

Thuật ngữ tân tiến vandalism (dịch là "tính hoặc tiêu hủy những dự án công trình văn hóa") bắt nguồn từ "danh tiếng" của những người Vandal như là 1 trong rợ tộc vẫn tiến công và cướp đập phá trở thành Roma vô năm 455. Có lẽ tính tàn phá của những người Vandal ko hề cao hơn nữa những kẻ xâm phạm không giống vô thời cổ truyền, tuy nhiên những người sáng tác đem tư tưởng yêu mến Roma thông thường quy mang lại chúng ta loại tội đập phá bỏ Roma. Tỷ dụ, thi sĩ Anh Quốc theo đuổi trào lưu Khai sáng sủa là John Dryden vẫn viết: Till Goths, and Vandals, a rude Northern race, / Did all the matchless Monuments deface, ý phát biểu dân Goth và dân Vandal là những rợ tộc phương Bắc với mức độ đập phá bỏ loại dự án công trình rộng lớn nhưng mà ko gì sánh bởi vì.[23] Thuật ngữ vandalisme được Giám mục Henri Grégoire trở thành Blois đưa ra vô năm 1794 nhằm mô tả vụ tiêu hủy những dự án công trình văn hóa truyền thống sau cuộc Cách mạng Pháp. Thuật ngữ này nhanh gọn lẹ được vận dụng bên trên từng châu Âu. Sự tạo hình thuật ngữ mới mẻ này vào vai trò cần thiết trong công việc tô hồng mang lại nhìn nhận về người Vandal kể từ thời Hậu Cổ đại, thông dụng hóa ý tưởng phát minh trước đó rằng chúng ta là 1 trong group người man rợ yêu quý tàn đập phá. Người Vandal và những "man tộc" không giống kể từ lâu đã trở nên những người sáng tác và sử gia quy mang lại loại tội phát sinh sự sụp sụp của Đế quốc La Mã.[24]

Xem thêm: đào bá lộc là ai

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Notes
  1. ^ Andrew Merrills and Richard Miles, The Vandals, (Blackwell Publishing, 2007), 60.
  2. ^ An Empire of Cities, Penelope M. Allison, The Cambridge Illustrated History of the Roman World, ed. Greg Woolf, (Cambridge University Press, 2001), 223
  3. ^ Andrew Merrills and Richard Miles, The Vandals, 3.
  4. ^ a b Collins 2000, tr. 124
  5. ^ Procopius Wars 3.5.18–19 in Heather 2005, tr. 512
  6. ^ Heather 2005, tr. 197–198
  7. ^ Procopius Wars 3.5.23–24 in Collins 2004, tr. 124
  8. ^ Newadvent.org
  9. ^ Collins 2004, tr. 124–125
  10. ^ a b c d Collins 2000, tr. 125
  11. ^ a b Cameron 2000, tr. 553
  12. ^ Prosper's trương mục of the sự kiện was followed by his continuator in the sixth century, Victor of Tunnuna, a great admirer of Leo quite willing to lớn adjust a date or bend a point (Steven Muhlberger, "Prosper's Epitoma Chronicon: was there an edition of 443?" Classical Philology 81.3 (July 1986), pp 240-244).
  13. ^ a b Greenhalgh & Eliopoulos 1985, tr. 21
  14. ^ Collins 2004, tr. 125–126
  15. ^ Cameron 2000, tr. 555
  16. ^ a b Catholic Encyclopedia 1913, "Vandals".
  17. ^ Bury 1923, tr. 131
  18. ^ Collins 2004, tr. 126
  19. ^ Bury 1923, tr. 133–135
  20. ^ Mallory & Adams 1997, tr. 217, 301
  21. ^ Wickham 2009, tr. 77
  22. ^ Merrills & Miles 2010, tr. 9
  23. ^ Dryden, John, "To Sir Godfrey Kneller", 1694. Dryden also wrote of Renaissance Italy "reviving from the trance/Of Vandal, Goth and Monkish ignorance. ("To the Earl of Roscommon", 1680).
  24. ^ Merrills & Miles 2010, tr. 9–10

Liên kết[sửa | sửa mã nguồn]

  • Kingdom of the Vandals - location map Lưu trữ 2007-12-03 bên trên Wayback Machine